Preventie

Huiselijk geweld vóór zijn vraagt bouwen aan vertrouwen

Katrien de Vaan begeleidde een pilot voor de verbetering van de ketenaanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in Tilburg. En ze schreef bouwstenen voor een preventieve aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in de wijken Korvel en Wandelbos Noord. In dit artikel laat zij haar licht schijnen op het onderwerp bouwen aan vertrouwen.

Katrien de Vaan is directeur Zorg & Veiligheid bij Regioplan. Al jaren werkt zij als projectleider en adviseur aan de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling (HGKM). Het thema laat niet los; aan de ene kant omdat er zoveel leed schuil gaat achter deze problematiek, die dagelijks grote aantallen kinderen en volwassenen raakt; en aan de andere kant omdat er nog zo veel te verbeteren valt. Uit onderzoek weten we steeds beter wat werkt in de aanpak. De uitdaging ligt in deze kennis gebruiken om de praktijk te veranderen. Dat deed Katrien in Tilburg door middel van twee trajecten: ze begeleidde een pilot voor de verbetering van de ketenaanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling; en ze schreef bouwstenen voor een preventieve aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling in Korvel en Wandelbos Noord.

In 2017 resulteerde een onderzoek van Regioplan naar de aard van de problematiek van huiselijk geweld en kindermishandeling in Korvel en Wandelbos-Noord in een praktische handreiking voor preventie: de Bouwstenen voor een preventieve aanpak. Eén ding bleef hangen na afronding van dit traject: het wantrouwen van inwoners jegens instanties. Beleid gaat er vaak van uit dat burgers de overheid als partij zien waar ze hulp kunnen vragen en krijgen. Die aanname is volstrekt onterecht: dat bleek destijds uit ons onderzoek, maar sindsdien hebben we er nog belangrijke andere voorbeelden van gezien, met de Toeslagenaffaire bovenaan de lijst. Een overheid die burgers wantrouwt, kan er niet vanuit gaan dat die burgers de overheid wel vertrouwen. En bij preventie van huiselijk geweld en kindermishandeling hebben we daar last van. Effectieve preventie begint dan ook bij het bouwen aan vertrouwen.

Wat is preventie?

Preventie betekent voorkómen. Bij preventie kun je je op verschillende groepen richten: de bevolking als geheel (universele preventie), specifieke risicogroepen (selectieve preventie) en groepen waarin reeds sprake is van huiselijk geweld en je vooral wilt voorkomen dat het escaleert of zich herhaalt (geïndiceerde/zorggerichte preventie). In dit artikel gaat het over selectieve preventie. Daarvoor bepaal je eerst welke groepen specifiek risico lopen op huiselijk geweld en kindermishandeling, en vervolgens ga je proberen de redenen waarom ze dat risico lopen (risicofactoren) weg te nemen. Het plaatje hieronder laat zien wat belangrijke risicofactoren zijn voor huiselijk geweld en kindermishandeling in de wijken waarop de genoemde bouwstenen zich richten.

Het wegnemen van risicofactoren vraagt een lange adem en dus een aanpak voor de lange termijn. De risicofactoren leiden echter tot problemen die ook op de korte termijn kunnen worden aangepakt, zoals opvoed- en opgroeiproblematiek. De ontwikkelde bouwstenen gaan zowel over deze korte als lange termijn acties.

RISICOFACTOREN

Armoede
GGZ-/verslavings-/LVB-problematiek
Machtverschillen
Gesloten gemeenschappen
Complexe scheidingen

Aanpak lange termijn: verminderen risicofactoren

PROBLEMEN

Opvoed-/opgroei- Problematiek
Overbelaste mantelzorg
Intergenerationele overdracht geweld
Wantrouwen jegens instanties

Aanpak korte(re) termijn: aandacht voor tussenliggende problemen

BOUWSTENEN

Vertrouwens-/samenwerkingsrelatie tussen inwoners, informele zorg en professionals
Bespreekbaar maken van de problematiek
Verminderen van armoede
Verminderen van opgroeiproblematiek
Verstevigen van opvoedvaardigheden
Specialistische inzet op GGZ, LVB en verslaving
Verminderen van risico’s die samenhangen met zorgafhankelijkheid

Waarom is preventie belangrijk?

De gevolgen van huiselijk geweld en kindermishandeling zijn groot: ze bepalen hele levens van mensen en ontnemen hen kansen om van hun leven en dat van hun kinderen een succes te maken. Huiselijk geweld en kindermishandeling is niet iets wat uit de lucht komt vallen. Het heeft duidelijke oorzaken: deels in de persoon van de daders en slachtoffers zelf, maar zeker ook in de omstandigheden waarin zij leven. Die omstandigheden kunnen we als samenleving beïnvloeden. En als we dat kunnen, moeten we dat ook doen. Want iedereen verdient de kans op een leven zonder geweld.

Hoe geef je vorm aan preventie?

In het plaatje hierboven zijn zeven bouwstenen genoemd. Die zijn niet nieuw, maar ze zijn wel ambitieus. Je werkt eraan door kleine stapjes te zetten met wel steeds duidelijk het einddoel voor ogen. Weet wat je wilt bereiken! En werk vervolgens langs drie lijnen aan het realiseren van dat einddoel.

1

Creëer
vertrouwen

2

Realiseer
probleem-
besef

3

Bied
handelings-
perspectief

Het onderzoek in Korvel en Wandelbos-Noord laat zien dat het einddoel van de preventieve aanpak een omgeving moet zijn waarin zorg en ondersteuning goed geregeld is voor wie het nodig heeft, die veiligheid biedt aan wie thuis spanningen ervaart en waarin een duidelijke verbinding wordt gelegd met de signaleringsstructuur voor huiselijk geweld en kindermishandeling, mocht het toch mis gaan. De weg daarnaartoe loopt via vertrouwen, probleembesef en handelingsperspectief.

1. Vertrouwen

Het vertrouwen van veel inwoners van dit soort wijken in officiële instanties is laag. Bouwen aan vertrouwen betekent het leggen van verbindingen met de juiste groepen inwoners en die verbindingen gebruiken om te laten zien, als overheid, dat je er voor ze bent. Dat doe je bijvoorbeeld door praktische problemen snel en effectief aan te pakken en je niet te verschuilen achter bureaucratische regels en procedures: ga er op af! Die verbindingen hoef je niet vanaf nul op te bouwen: er liggen al allerlei lijnen: tussen bewoners en professionals, tussen bewoners onderling en tussen professionals onderling. Door te inventariseren welke verbindingen er liggen met de risicogroepen voor huiselijk geweld en kindermishandeling, hoe die verbindingen gebruikt worden en in hoeverre dat tegemoet komt aan wat inwoners nodig hebben, zet je de eerste stap om te komen tot een netwerk dat voldoet aan de wensen en behoeften van inwoners zelf. Belangrijk hierbij is ook om te werken aan een ‘solidaire gemeenschap’ rondom ouders: een gemeenschap die oog heeft voor de complexiteit en kwetsbaarheid van ouderschap. Ga naast ouders staan, niet tegenover hen.

School als centrale plek voor ontmoeting in de wijk

Zorgen voor een stimulerende en veilige omgeving voor kinderen, nu en in de toekomst, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen: daar gaat het nieuwe meerjarenplan voor de huisvesting van het basis- en speciaal onderwijs in Tilburg over. De gemeente en de schoolbesturen investeren de komende jaren samen fors in de vernieuwing en uitbreiding van schoolgebouwen en gymzalen. Die bieden niet alleen ruimte aan onderwijs, maar ook voor ontmoeting in de wijk. En voor de doorontwikkeling naar integrale kindcentra, waarin kinderopvang- en zorgpartners intensief samenwerken. Door de andere voorzieningen in het schoolgebouw, worden scholen steeds meer bruisende ontmoetingsplekken in de buurt. “Ze dragen bij aan de (talent)ontwikkeling van onze kinderen, maar ook aan de sociale verbinding in een wijk”, aldus wethouder Marcelle Hendrickx (Onderwijs en Jeugd). Veerkracht dicht bij huis.

2. Probleembesef

Iedereen die in de wijk werkt en netwerkt moet weten dat de genoemde risicofactoren bijdragen aan huiselijk geweld. Oftewel: wie zich bezig houdt met problemen als armoede, opvoedingsproblematiek en verslaving moet het verband daarvan met huiselijk geweld en kindermishandeling kennen en (het risico op) geweld kunnen signaleren en bespreekbaar maken. Het onderwerp moet uit de taboesfeer komen. Dat doe je door professionals de juiste gesprekstechnieken te leren en specifieke risicogroepen en sleutelpersonen voor te lichten. De bouwstenen bevatten concrete suggesties voor te gebruiken instrumenten. Besteed daarbij vooral ook aandacht aan de norm: geweld is niet normaal en leidt tot schade, nu en later.

GGZ ook in de wijk

Als een ouder een psychiatrische aandoening heeft, kan dat voor veel overlast in een gezin zorgen. Bij behandeling en herstel is het extra belangrijk om te kunnen terugvallen op je vertrouwde omgeving. Je herstelt sneller als je zo gewoon mogelijk leeft en zoveel mogelijk deelneemt aan de dagelijkse dingen. Daarom is in Tilburg bijvoorbeeld GGz Breburg met vele andere partners aanwezig in de wijk. Behandeling is vaak ambulant, thuis.

De Wmo (Wet maatschappelijke opvang) zorgt ervoor dat iedereen kan meedoen in zijn eigen wijk, dorp of stad. De gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering, daarom is het belangrijk dat alle partners in de wijk samen werken aan een actieve en preventieve nieuwe aanpak. Investeren in preventie en de aanwezigheid van verwijzers dichtbij inwoners zorgen dat er snel om consultatie en advies gevraagd kan worden… dichtbij en laagdrempelig.

3. Handelingsperspectief

Mensen weten meestal wel dat geweld niet de juiste manier is om met spanningen om te gaan. Maar als het water mensen aan de lippen staat en ze niet weten hoe ze conflicten op een andere manier kunnen oplossen, heeft het geen zin om te blijven uitleggen dat huiselijk geweld en kindermishandeling verkeerd is. Je moet hen perspectief bieden: perspectief op problemen die beheersbaar zijn en een alternatief handelingsrepertoire bij spanningen thuis. Gebruik het netwerk in de wijk en het hele scala aan gemeentelijke hulpverlening in het brede sociaal domein om risicofactoren te verminderen. Als het water mensen aan de lippen staat: creëer dan eerst lucht voordat je verandering van hen vraagt. Werk aan het verminderen van armoede, het verbeteren van opvoedingsvaardigheden, het verminderen van opgroeiproblematiek, het beperken van zorgafhankelijkheid in kwetsbare relaties, het voorkomen van escalatie van echtscheidingen en het adequaat verlenen van hulp bij GGZ-, verslavings- en LBV-problematiek.

Tilburg zet in op zekerheden voor iedere inwoner

Je geen zorgen hoeven maken over financiën, een dak boven je hoofd, voldoende eten, toegang tot zorg, onderwijs, werk of dagbesteding. Deze zekerheden zou iedere inwoner van de gemeente moeten hebben. In het ‘uitvoeringsplan bestaanszekerheid’ van de gemeente Tilburg staan activiteiten die de gemeente de komende jaren neemt om hieraan te werken.

En daarbij zijn respect, vertrouwen maar ook praktische vertaling de belangrijkste uitgangspunten. Een groep huisartsen wordt uitgerust om geldzorgen bij inwoners te herkennen en bespreekbaar te maken. Verder sluit Tilburg aan op het ANWB-kinderfietsenplan en komen er kinderontbijten op scholen. De belangrijkste missie is om te doorbreken dat armoede van generatie op generatie wordt doorgegeven. Kinderen en hun ouders moeten zo veel mogelijk ontwikkelkansen krijgen, waarbij onderwijs een belangrijke rol speelt. Maar denk ook aan het ondersteunen van gezinnen naar een goede gezondheid en een stabiel en toereikend inkomen. Zodat zij weer perspectief hebben op een goede toekomst, weer meedoen, het zelf kunnen redden en niet of minder afhankelijk zijn van minimaregelingen. Immers…

Bestaanszekerheid omvat meer dan alleen inkomen. Het gaat ook om het bieden van perspectief en ontwikkelkansen, om meer welbevinden en minder sociale uitsluiting. De gemeente zet meer in op het voorkomen van problemen, zodat mensen zich beter staande kunnen houden in onze maatschappij. Geen algemene regelingen, maar veel meer zorgen voor persoonlijk contact en maatwerk. Daarbij komt nog meer centraal te staan wat iemand écht nodig heeft.

Want …. wie inzoomt op risico’s voor huiselijk geweld en kindermishandeling zal dat ook met regelmaat zien. Immers: als je eenmaal echt kijkt, blijk je meer te zien dan je dacht dat er was. En signaleren betekent handelen. Dat moet ook in de praktijk vorm krijgen. Wees daarbij open tegen inwoners over wat je doet: vertrouwen komt immers te voet, maar gaat te paard.

Daar is het Tilburgse gemeentebestuur zich helemaal van bewust!